Vegavrodh (वेगावरोध)

AVOID UNHEALTHY HABITS -

***SUPPRESSION OF NATURAL URGES, DEFECATION AND URINATION:-

A) suppressing natural urge to defecate(नैसर्गिक मलप्रवृत्ति अवरोध) causes health problems ,such as

- पिण्डिका उद्वेष्टन/पोटऱ्यांना,पायाला गोळे येणे twisting pain of calf

-प्रतिश्याय /सर्दी/नासास्त्राव- running nose

–शिरोरुजा/डोके दुखणे -head ache

 - उर्धवायु-upward movement of Vata,

– परिकर्तिका/-गुदाला चिरा पडणे,रक्त पडणे,खाज येणे anal fissure

-हृदय जखडल्याप्रमाणे वाटणे-  feeling of stiffness in chest 

-मुखातुन मलप्रवृत्ति – vomiting feces 

-and all diseases occurring due to suppression of natural urge of farting (अधोवात),is previously described in last article

B)Bad effect of Suppression of natural urge of urination:

अंगभंग /संपुर्ण शरिरात वेदना- body pain

मुत्र अश्मरी /मुतखडा– Urinary calculi

बस्ति,मेढ्र,वंक्षण वेदना/मुत्राशय,मुत्रमार्ग दुखणे,नाभीखाली -pain in penis, inguinal and bladder region.

-sometimes diseases that are mentioned  in suppression of flatus and faeces may also occur  

*****Treatment for diseases due to suppression of natural urges of defecation and urination*******

Treatment  of the diseases arising from suppression of natural urge of defecation and urination is same as for the suppression of farting,these are

वर्ति – Rectal and urethral suppositories

अभ्यंग – Oil massage

अवगाह – tub bath, sitz bath

स्वेदन/वाफ – sweating therapy

बस्ति – rectal enema

मलभेदक अन्नपान – all food that help to induce purgation should be given

* *****In addition to above treatment, specific treatment  "Awapidak Sneha "is advised  for diseases caused by   suppression of urine:-

1)drinking of ghee in small quantity before lunch

2)or drinking of maximum quantity of ghee,in empty stomach, early in the morning ,that is after totally digestion of dinner.

*A process of  drinking  of ghee in above both methods is called as "Avapidaka Sheha(अवपीडक स्नेह)"

अ.हृ4/3-6

NATURAL URGES

NATURAL URGES

There are 13natural urges which should not suppress is  described in Ayurveda.

 अ.हृ 4

1. अधोवात – flatus (fart)

2. मल– faeces

3. मुत्र– urine

4.  क्षवथु/शिंक– sneeze

5. तृट /तहान– thirst

6. क्षुधा/भूक – hunger

7. निद्रा/झोप– sleep

8. कास/खोकल्याची उबळ– cough

9.  श्रमश्वास/काम केल्यावर लागणारा श्वास -breathless after exertion

10. जृम्भा /जांभई -Yawning

11. अश्रु (आनंदाश्रु/दुःखाश्रु) -tears (due to happy/ unhappy)

12. छर्दी/उलटी– vomiting

13. रेतस्/वीर्य – semen

All these natural urges should not be suppressed by force, otherwise it causes adverse effects on body 

**1)अधोवात (Flatus/Farting):-

 Adverse effects of suppression of the natural urge of flatus (farting)

 -  गुल्म tumor,

– उदावर्त gaseous goes in upward direction,    sometimes feces may comes out through mouth

– उदरशूल abdominal pain

 – क्लम tiredness, exhaustion without any activities

 -वात,मूत्र,मल अवरोध-difficulty to pass flatus, constipation and difficulty in urination

-दृष्टिवध-loss of vision 

-अग्निनाश-loss  of digestive power

-हृदय रोग -diseases related to heart

-शिर:शूल-headache,

-श्वास,कास,प्रतिश्याय-diseases of Respiratory system

******Treatment  of the diseases arising from suppression of flatus******

-वर्ति – Rectal and urethral suppositories

-अभ्यंग – Oil massage

-अवगाह – tub bath, sitz bath

-स्वेदन/वाफ – sweating therapy

-बस्ति – rectal enema

-मलभेदक अन्नपान – all food that help to induce purgation should be given

DHOOPAN

DHOOPAN (धुपन/धुरी देणे)  FUMIGATION :-

According to ayurveda :--

1) Dhoopan is the application of medicinal fumes in the treatment of various diseases and for disinfection of surgical instruments, medicines,storage of Medicines, clothes,beds , etc

2) Dhoopan is the  procedure in which smoke is generated by burning  various herbal, herbo-mineral or animal origin 

3) Application of herbal /herbo-mineral  fumes is a one of  speciality of Ayurved

4) Fumigation kills  “Krimi” .The word “Krimi”  includes all pathogenic and non pathogenic organisms .It covers wide range of infection and infestation. . 

5) Dhoopan is also  indicated to get prevention from Krimi.

6) It is applicable for various diseases including microbial infections and psychological disorders. 

7) It is used for purification of environment as it kills  Krimi

8) Smell, fragrance of fumes acts on mind and useful in Psycological disorders 

9)  Dhoopan is used  to heal Vrana (ulcers), Yonivyapada(Gynaecological disorders), Karna Rogas (Ear diseases) Nasa Rogas (Respiratory tract/Nasal problems), Guda Rogas (fissures, fistula, piles) Gatra Daurgandhya (Bad smell of body)

10) Dhoopan is indicated to disinfect, vranitaagara (Casuality), sutikagara (Labour theatre) shastrakarmaghruha (Operation theatre) Bheshjagar (Storage of Medicines), Asava Arishta (ayurvedic medicines) 

Consumption of Food

Food that should not have to be consumed regularly

(हे पदार्थ रोज /नियमीतपणे खाऊ नये)

1) किलाट/-कलाकंद (sweet dairy product )

2) दधी-curd

3) कूर्चीका-पनीर( paneer )

4) क्षार-soda containing products,soft drinks

5) शुक्त -fermented soup

6) आममूलकम् – radish which is not fully matured  

7) कृशशुष्कवराहाविगोमत्स्यमहिषाभिषम- meat of animals which are emaciated,and dry meat of the boar, sheep, cow, fish and buffalo,

8) माष (black gram),

9) निष्पाव-पावटा/Dolichos sinensis;

10) शालूक बिस Roots and stems of lotus/lily

11) पिष्ट starchy food,

12) विरूढकम् germinated grains

13) शुष्कशाक, dried vegetables

14) यवक  small barley

15) फाणित- half cooked molasses 

 अ.हृ 8/ 40 – 41.

Food that should have to be consumed regularly/daily basis and  for a long 

(नेहमीच आहारात असावे असे पदार्थ)

1) शाली -rice

 2) गोधूम(wheat),

3) यव – Barley ,

4) षष्टिक rice maturing in sixty days

5) जांगल  meat of animals in desert 

6) सुनिषण्णक/तांदुळजा /marselia cardifolia

7) जीवन्ती Leptadenia reticulata,

8) बालमुलक young raddish

9) वास्तुक/चाकवत chakawat

10) पथ्या /हिरडा -Terminalia chebula

11) आमलक/आवळा – Indian gooseberry

12) मृद्वीका/मनुका – dry grapes

13) पटोले/परवल -Trichosanthes dioica

14) मद्ग/मुग -green gram

15) शर्करा sugar

16) घृत  ghee

17) दिव्योदक rain water or pure water

18) क्षीर  milk

19) क्षौद्र honey

20) दाडिम –/डाळींब– Punica granatum

21) सैंधव  – Rock Salt 

अ.हृ.8/ 42 – 43.

**Triphala powder with honey and ghee should be consumed at nights daily to increase the strength of eye sight****

*** Other things which help to  maintain health and eliminate diseases can also be consumed regularly **

अ.हृ 8/44

Masik Pali

**मासिक पाळी 

जातांना होणारा त्रास टाळण्यासाठी:-

मासिक पाळी जातांना  स्त्रियांमध्ये    निरनिराळ्या  तक्रारी निर्माण होतात जसे

1)चीडचीड होणे

2)मन एकाग्र न होणे

3)विसरभोळेपणा 

4)अचानक अंगातून वाफा येणे

5) विनाकारण शरीर गरम होणे

6) दरदरून घाम सुटणे

7)थकवा वाटते

8)सांधे ,कंबर,पाठ दुखणे

9) वारंवार लघवीला होणे,शिकले, खोकलले की अचानक लघवीला होणे

10)वजन वाढणे

11)स्वभावात लहरीपणा येणे

12) झोप न लागणे

13) पाळी अनियमित होणे

14)  स्तनांमध्ये जडपणा जाणवणे

15 ) त्वचा कोरडी पडणे, खाज येणे

***आयुर्वेद शास्त्रानुसार ह्या वयात वात अधिक वाढतो व पित्ताचे असंतुलन होते त्यामुळे ही लक्षणे निर्माण होतात

****आधुनिक शास्त्रानुसार शरिरातील इस्ट्रोजन ,प्रोजेस्टेरोन हे हार्मोन कमी झाल्याने ही लक्षणे निर्माण होतात. वरील लक्षणे निर्माण झाल्यास स्त्रियांना कृत्रिम हार्मोन्स देतात.

****आयुर्वेदात वात कमी करण्यासाठी व पित्ताचे संतुलन ठेवणारी औषधे वाजीकरण,रसायन  औषधी, पंचकर्म उपचार,आसन, प्राणायाम यांचा उपयोग करतात .

हे उपाय शरीरात साइड इफेक्ट निर्माण करत नाहीत,तसेच प्रतिकारशक्ती वाढवतात.

**उपचार:-

1) शिरोधारा :- औषधीयुक्त-दुध /तेल

2) शिरोपिचू/शिरोभ्यंग

3) नेत्रतर्पण

4) नस्य

5) बस्ति-काढा/तेल/औषधीयुक्त दुध

6) नाभी पुरण

7) मसाज,शेक

8) विरेचन

9) योनीपुरण इत्यादी 

-औषधे

आवळा,हिरडा, शंखपुष्पी,विदारिकंद, दशमूल, शतावरी,ब्राम्ही, गुग्गुळ,गुडुची वेखंड,प्रवाळ,मौक्तिक, औषधी युक्तदुधतुप,च्यवनप्राश,अवलेह,ताप्यादीलोह,मेध्यरसायन, इत्यादींचा

आवश्यकतेनुसार वापर केला जातो.

****आयुर्वेद तज्ञाच्या मार्गदर्शनाखाली उपचार घ्यावे *******

Diet

*Regimen of diet according to Ayurveda (भोजन करण्याचे आयुर्वेदोक्त नियम)

1) काले – Food should be taken at the proper time,

2)   सात्म्ये-food should be familial, regular 

3) शुचि – it should be clean

4) हितं -good for health

5) स्निग्ध,उष्ण,लघु – unctuous, hot and easily digestible

6) तन्मना – consume food with attention, presence of mind

7) षड्रसं मधुरप्रायं-   – should contain all the six tastes predominance of sweet taste

 8) अतिद्रुतविलंबितं- food should eat  neither very quickly nor very slowly

9)स्नात क्षुव्दान्- food should eat after taking bath and  having good hunger,

 10) विविक्तस्थो-sitting in peaceful and quiet place

 11)धौतपादकरानन – Take food after washing the feet, hands and face,

12)तर्पयित्वा पितृन देवानं अतिथीन् बालकांवर गुरून्

 after satisfying the  manes , gods, guests, children and  

13)प्रत्यवेक्ष्य तिरश्चो S पि -food should be taken after satisfying  the dependents  in the house ,pet animals and birds as their needs and likings

14) समीक्ष्य सम्यगात्मानमनिन्दन्नब्रुवन् द्रवम्-Take healthy food , without abusing the food, without too much of talk. Food should contain more of liquid .

15) इष्टमिष्टै:theसहाश्नीयाच्छुचिभक्तजनाहृतम्- Eat fevorite and healthy food in the company of the liked persons, and served by those who are clean and faithful  . 

अ.हृ.सू 8/35-38

Vd Pratibha Bhave

पुनर्नवासव चे आयुर्वेदिक गुणधर्म:-

पुनर्नवासव चे आयुर्वेदिक गुणधर्म:-

1)हे पातळ स्वरुपात असलेले औषध आहे.ह्यात पुनर्नवा ही मुख्य वनस्पती आहे.

2)ह्याचे कार्य मुख्यतः हृदय (Heart), प्लीहा (spleen) , यकृत (liver), मुत्रपिंड (urinary bladder)ह्या अवयवांवर होते.

3)वरिलपैकी कोणत्याही अवयवांना आजार झाल्याने शरिरावर सुज आल्यास हे औषध फार उपयोगी पडते

4)हे औषध हृदयाची शक्ती वाढवते

5)ह्या औषधाने शरीरातील अतिरिक्त साठलेले पाणी मूत्रावाटे बाहेर टाकल्या जाते , त्यामुळे संपूर्ण शरीरावरील सुज कमी होते.

 6) पुनर्ननासव हे सुजेवरील प्रसिध्द औषध आहे

7) वात व कफप्रधान सुजेसाठी प्राधान्याने वापरले जाते

 8)सुज व दाह हे लक्षण असेल तर पुनर्नवासव सारिवासव एकत्र मिसळून देतात.

***मात्र ,औषधी आयुर्वेदिक वैद्याच्या सल्ल्यानेच घ्यावीत.*******

उसाच्या रसाचे गुणधर्म:-

आयुर्वेद शास्त्रात सांगितल्याप्रमाणे – अ.हृ.सू.5/42-46

1) मृदु रेचक (पोट साफ करणारे), पचायला जड व ताकद वाढविणारा आहे

2) हा स्निग्ध गुणयुक्त आहे

3) कफ व मुत्र वाढवणारा आहे

4) शुक्र वाढविणारा आहे

5) रक्तातिल उष्णता कमी करणारा आहे

6) शरीरातील, पित्तातील उष्णता कमी करणारा आहे

7) चवीला अतिशय गोड व रक्तात मधुरता निर्माण करणारा आहे

8) उसाचा अगदी  वरचा शेंडा अल्प खारट चवीचा असतो

9) यंत्राने रस काढतांना उसाचा मूळाकडील भाग, शेंड्याकडील भाग,किडलेला भाग हे सर्व एकत्र यंत्रात टाकली जातात.तसेच यंत्रात असलेला मल  मिसळल्याने, व थोडा रस  काही काळ तेथेच पडून राहिल्याने रसाचे गुण बदलतात. 

हा रस  अम्लपित्त , मलप्रवृत्तिला कष्ट देणारा,विष्टंभी, पचायला जड आहे

10)  पौण्डा जातीचा ऊस सर्वात श्रेष्ठ व नैपाल जातीचा कनिष्ठ आहे.

*****उसाचा रस प्यायचा झाल्यास त्याचा शेंड्याकडील , मुळाकडील भाग काढून घ्यावा.किड  तपासून  घ्यावी.यंत्राची, भांड्यांची स्वच्छता बघावी.जरासे आले,लिंबु घालावे म्हणजे पचायला मदत होते.बर्फ न घालता घेतल्यास आरोग्यासाठी चांगले असते.******

IMPORTANCE OF PROPER SLEEP:-

देहवृत्तौ यथाऽऽहारस्तथा स्वप्न: सुखो मत: l स्वप्नाहारसमुत्थे च स्थौल्यकार्श्ये विशेषतः ll51ll च.सू21

Like proper diet, proper sleep is needed for the balance state of the body. Obesity and emaciation are specially occurs due to proper or improper sleep and diet. 

Causes of insomnia

1) Panchakarma therapies, blood letting

2) Fear, anxiety, anger, , physical exercise,

3) fasting, 

4) uncomfortable bed,

5)  predominance of Satva and suppression of Tamas

6) Busy in interesting work  

7) old age,

8)  diseases, specially these due to the vitiation of Vata like colic pain, 

9)  Some of having less sleep by nature

च.सू.21/55-57

Treatment to  induce sound sleep:

1)अभ्यंग Massage

 2)उत्सादन – body massage with dry medicated powder

3)स्नान -Bath

4) Food  -soup of domestic marshy and aquatic animals

  with curd, milk, ghreeta and alcohol

5) मानस् Psycological:- food, smell and sound which gives psychic pleasure,

7)संवाहन -rubbing the body by hand, 

8) नेत्रतर्पण- application of soothing ointment to the eyes, 

9)शिरो मुख लेप – Application of ointment on head and  face .

10) विस्तीर्ण शयनं ,वेश्म सुखं-big and   comfortable bed and home 

11) कालस्तथोचित: - proper  time to sleep for that person 

च.सू.21/52-24