पंचकर्म

शरीरात घातक, विषारी पदार्थ साठले की पंचकर्मातील वमन, विरेचन हे कर्म करावे.

# वमन म्हणजे आयुर्वेदिक औषधाने शरीरातील विषारी पदार्थ उलटी करून बाहेर काढणे.

# विरेचन म्हणजे विषारी पदार्थ शौचावाटे बाहेर काढणे.

* आपल्या शरीरात खूप दोष,विषारी पदार्थ साठले आहेत हे लक्षणाने कसे ओळखायचे हे आयुर्वेदात सांगितले आहे.

ही लक्षणे पुढील प्रमाणे –

• अन्नाचे पचन न होणे, अन्न बेचव वाटणे
• लठ्ठपणा येणे, त्वचेचा पांढरटपणा,शरीर जड वाटणे, विनाकारण थकवा येणे,थोडे काम केले तरी थकवा वाटणे, दुर्बलता येणे
• शरीरावर छोट्या छोट्या पुळ्या येणे,चट्टे येणे,खाज येणे, दुर्गंध येणे
• शरीर व मनात उदासीनता येणे, 
• मळमळ होणे,उलटी होणे, पित्त कफ पडणे
• झोप न येणे किंवा खूप झोप येणे, सारखे झोपावे असे वाटणे,
• नपुंसकत्व 
• बुध्दी न चालणे,
• अशुभ स्वप्न पडणे
• पौष्टिक पदार्थांचे भरपूर सेवन केले तरी शरीरातील ताकद कमी होणे, तेज कमी होणे.

ही सर्व  लक्षणांना आयुर्वेदात  'बहुदोषा ' म्हटले आहे. संदर्भ च. सू.16/16

अशा व्यक्तींना त्याचे बळ व दोष कसे आहेत ह्याचे परीक्षण करून मग वमन विरेचन केले जाते.

Vd Pratibha Bhave,Pune 8766740253